فراز و فرود مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری؛
انتخابات اول؛ احراز صلاحیت از سوی مردم
«انتخابات اولین دوره ریاست‌جمهوری» نخستین مرحله «نظام سازی» در جمهوری اسلامی با رویکرد «گزینش مصداقی مسئولان» بود. مراحل پیشین نظام سازی در انقلاب اسلامی، تحقق عملی «رهبری ولایت مطلقه فقیه» در رأس نظام اسلامی بود.
مقدمه: «انتخابات اولین دوره ریاست‌جمهوری» نخستین مرحله «نظام سازی» در جمهوری اسلامی با رویکرد «گزینش مصداقی مسئولان» بود. مراحل پیشین نظام سازی در انقلاب اسلامی، تحقق عملی «رهبری ولایت مطلقه فقیه» در رأس نظام اسلامی بود.
دومین مرحله نظام سازی را می‌توان، «همه پرسی جمهوری اسلامی» و تعیین نوع حکومت از سوی آحاد ملت آن هم با هدایت داهیانه حضرت امام خمینی(ره) دانست.
مرحله سوم، تدوین و تصویب «قانون اساسی جمهوری اسلامی» به عنوان میثاق ملی ایرانیان طی تابستان و پاییز ۱۳۵۸ و سپس همه پرسی آن در ۱۲ دی‌ماه ۱۳۵۸ بود.
از این پس، مردم ایران اسلامی توانستند با ورود به مرحله‌ای دیگر، به طور مصداقی در گزینش مسئولان نظام دخالت کنند.
انتخابات بدون نهاد احراز کننده صلاحیت‌ها
انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری، تنها انتخاباتی بود که عملاً در آن نهاد قانونی «احراز کننده صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری» وجود نداشت. زیرا به دلیل عدم تشکیل مجلس شورای اسلامی، هنوز «شورای نگهبان» نیز تشکیل نشده بود.
طبق قانون اساسی، ۶ عضو حقوقدان شورای نگهبان پس از معرفی از سوی قوه قضائیه با رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی برگزیده می‌شدند. از این رو به دلیل فقدان مجلس، انتخاب حقوق‌دانان نیز ممکن نبود. به علاوه «فقهای» شورای نگهبان نیز در اول اسفند ۱۳۵۸ (حدود ۲۵ روز پس از انتخابات ریاست‌جمهوری) از سوی حضرت امام خمینی (ره) معرفی شدند.
فرآیند ورود به رقابت‌ها
پیش از برگزاری اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، کابینه دولت موقت به دلیل فتح لانه جاسوسی در ۱۵ آبان ۱۳۵۸ استعفا داد. از این رو، «شورای انقلاب» تا مدتی، رأساً قوه مجریه را اداره می کرد.
شورای انقلاب زمان برگزاری انتخابات را ۵ بهمن ۱۳۵۸ تعیین کرد. برای حضور در این انتخابات بیش از ۱۲۰ تن داوطلب شدند. از آنجائی که هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود، طبق قانون اساسی تائید صلاحیت نامزدها به عهده حضرت امام (ره) گذاشته شد اما ایشان فرمودند: «با اینکه در این دوره به حسب قانون اساسی مصوب از ناحیه ملت، تصدیق صلاحیت رئیس جمهور و واجد بودن شرایط او به عهده اینجانب است، به واسطه بعضی مصالح و جهات لازمالمراعاة، از آن جمله وضع استثنایی که کشور دارد، لازم است در این امر مهم حیاتی تأخیر نشود. از طرفی شناسایی بیش از ۱۲۰ نفر محتاج به زمانی طولانی است؛ و تأخیر در این حالِ استثنایی به صلاح ملت و کشور نیست، به این جهت و جهات دیگر اینجانب امر صلاحیت و انتخاب را به ملت واگذار نمودم... در دورههای آینده که انشاءاللّه استقرار کامل حاصل شد، به حسب قانون اساسی باید این امر به وسیله شورای نگهبان عمل؛ و آنان هستند که باید تشخیص صلاحیت رئیس جمهور را به حسب موازین قانونی بدهند... اینجانب بنا ندارم از کسی تأیید نمایم، چنانکه بنا ندارم کسی را رد کنم.» (صحیفه امام ، جلد ۱۲، صفحه ۱۱)
وزارت کشور در ۱۵ دی ۱۳۵۸ اسامی ۱۰۶ نامزد را معرفی کرد. در حالی که ۱۸ نفر از داوطلبان به دلایلی از قبیل عضویت در ساواک، مخدوش بودن شناسنامه، سوابق سوء کیفری و کمبود سن حذف شده بودند. (جمهوری اسلامی، ۱۵دی۱۳۵۸، صفحه ۲)
طی روزهای بعد نیز تعدادی از داوطلبان از حضور در رقابت‌ها انصراف دادند. (اطلاعات ، ۲۶ دی ۱۳۵۸، صفحه ۱)
از میان داوطلبانی که نتوانستند وارد عرصه رقابت‌ها شوند، دو چهره بیش از دیگران شاخص بودند؛ «جلال الدین فارسی» داوطلب حزب جمهوری اسلامی و «مسعود رجوی» داوطلب گروهک منافقین (سازمان مجاهدین خلق).
جلال الدین فارسی به دلیل شبهه «ایرانی الاصل» نبودن، ناگزیر شد از دور رقابت‌ها کناره‌گیری کند و مسعود رجوی به دلیل رأی ندادن به قنوان اساسی. در واقع او دچار این تناقض شده بود که وقتی قانون اساسی جمهوری اسلامی را قبول ندارد و رسماً اعلام کرده که در همه پرسی به آن رأی منفی می‌دهد، اکنون چگونه می‌توانست رئیس جمهوری باشد که مجری همان قانون اساسی است!
سرانجام رقابت اصلی در انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری بین ۱۰ داوطلب شدت گرفت.
نتایج انتخابات
انتخابات نخستین دوره ریاست‌جمهوری نهایتاً با مشارکت قابل توجه بیش از ۶۷ درصد واجدان شرایط رأی دادن برگزار شد.
در این انتخابات، نزدیک به ۲۱ میلیون نفر (دقیقاً ۲۰ میلیون و ۹۹۳ هزار و ۶۴۳ نفر) واجد شرایط رأی دادن بودند.
از این تعداد ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ هزار نفر (معادل ۴۱۵/۶۷ درصد واجدان شرایط) رأی خود را به صندوق‌ها انداختند.
تفکیک آرای صندوق‌ها نشان داد «سید ابوالحسن بنی‌صدر» با کسب ۱۰ هزار و ۷۵۳ هزار و ۷۵۲ رأی (معادل ۷۶ درصد آراء) به عنوان منتخب مردم برگزیده شده است. نفر دوم در این انتخابات سید احمد مدنی، نامزد جبهه ملی ایران ۲ میلیون و ۲۴۲ هزار و ۳۲۷ رأی کسب کرده بود. حسن ابراهیم حبیبی که پس از جلال الدین فارسی به عنوان نامزد حزب جمهوری اسلامی معرفی شده بود نیز ۶۷۶ هزار و ۸۵۲ رأی کسب کرده بود.
منبع: خبرگزاری ایرنا
لینک کوتاه :
