یادداشت وارده؛
بررسی تفاوت رد صلاحیت و عدم احراز صلاحیت
احراز و یا عدم احرازِ صلاحیت نامزدهای انتخاباتی توسط شورای نگهبان به معنای تایید و یا رد کسی نمی باشد و این شورا فقط وظیفه احراز و یا عدم احراز صلاحیت ها را بر عهده دارد.
محمد صادق آزادفر
دانشجوی کارشناسی ارشد رشته حقوق دانشگاه امام صادق (ع)
شورای نگهبان قانون اساسی مستفاد از اصل 99 قانون اساسی به منظور پاسداری از احکام اسلامی، وظیفه‌ی نظارت بر انتخابات را بر عهده دارد. قانون اساسی در اصل 99 چنین اشعار می دارد: (( شورای نگهبان وظیفه نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری ، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه پرسی را برعهده دارد)). از جمله وجوه نظارتِ در اصل 99 بحث "احراز صلاحیتِ" نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری می باشد ، که شورای نگهبان عهده دار انجام این امر خطیر می باشد.
طبق اصل 115 قانون اساسی رییس جمهور باید واجد شرایط ذیل باشد:
((... ایرانی الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر بودن، دارای حسن سابقه و امانت داری و تقوی، مومن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور)).
در مباحث حقوق اساسی بحث نمایندگی از ملت در چهارچوب حاکمیت اسلام مطرح می گردد یعنی برای اینکه امانت ِ نمایندگی ملت در زمینه اجرا و تقنین به شخصی واگذار گردد، می بایست صلاحیتِ امانتداری او و دیگر ویژگی های مرتبط، توسط مقام صلاحیتدار (شورای نگهبان) احراز گردد .
این مطلب نه تنها مبنای شرعی دارد بلکه سیره عقلا نیز بر آن صحه می گذارد؛ بطور مثال در صورتی که شما بخواهید اموال خود را نزد دیگری به امانت بگذارید یقینا ابتدا صداقت و امانتداری او را احراز کرده سپس اموال خود را در اختیار وی قرار می دهید.
لازم به ذکر است که فقهای امامیه برای شاهدی که در محکمه می خواهد ادای شهادت کند شرایطی را ذکر کرده اند که قاضی موظف است شرایط موجود را نسبت به شاهد، احراز کرده سپس از او طلب شهادت بنماید. بر همین اساس است که شورای نگهبانِ قانون اساسی وظیفه‌ی احراز یا عدم احرازِ صلاحیتِ نامزدهای انتخاباتی را برعهده دارد و نه رد صلاحیت آنها را.
ابتدا قبل از ورود به بحثِ تفاوت رد صلاحیت و عدم احراز صلاحیت به عنوان تمهید مقدمه این سوال را مطرح می کنیم که آیا احراز صلاحیت و یا عدم احراز صلاحیت مخالف اصل برائت می باشد یا خیر ؟
در پاسخ باید گفته شود که اصل برائت در حقوق کیفری و نزد دادگاه برای اثبات جرم ، مورد استفاده قرار می گیرد. هم چنین فقهای امامیه اذعان داشته اند که اصل برائت زمانی کاربرد دارد که هیچ اصل موضوعی و دلیل دیگری در تعارض با آن نباشد.
اولاً نه شورای نگهبان، دادگاه است که بخواهد به اصل برائت استناد کند و نه جهت احراز صلاحیتِ نامزدها با فِقدان دلیل مواجه هستیم چراکه حیات سیاسی و سابقه اجرایی نامزدهای انتخاباتی، خود بیانگر وجود صلاحیت و یا عدم صلاحیت آنان می باشد .
ثانیاً مشهور فقها و حقوقدانان اعتقاد دارند که "الاصل دلیل حیث لا دلیل" یعنی اصل (اصل برائت) زمانی دلیل محسوب می شود که دلیل دیگری برای استناد به آن وجود نداشته باشد، از آنجایی که مشی نامزدهای انتخاباتی در دوره های گذشته و سابقه تصدی مسوولیت های آنان روشن ترین و پر وضوح ترین دلیل جهت احراز و یا عدم احراز صلاحیت آنان می باشد؛ لذا استناد به اصل برائت هیچ گونه وجاهت شرعی، قانونی و عقلانی ندارد.
آن دسته از حقوقدانانی که رد صلاحیت را نسبت به عدم احراز صلاحیت ارجح می دانند لا جرم باید این گفته را پذیرفته باشند که همه مردم واجد صفات مندرج در اصل 115 بوده یعنی عموم مردم رجالِ مذهبی و سیاسی، ایرانی الاصل، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و ... می باشند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود – چرا که اساسا بدون اعتقاد به این سخن، ارجح دانستنِ رد صلاحیت بر عدم احرازِ صلاحیت غیر ممکن به نظر می رسد - حال در اینصورت است که شورای نگهبان می تواند از میان کسانی که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرده اند و طبق قول این عده صلاحیت آنان مفروض است ، عده ای را رد و یا تایید صلاحیت بنماید.
در صورتی که هیچ عقل سلیمی آن را نپذیرفته و نه در هیچ یک از نظامهای حقوقی دنیا سابقه نداشته است. سوال ما از قائلین به این سخن این است که اگر طبق گفته شما صلاحیتِ اقشار مردم مفروض بوده پس چرا قاضی (همانطوری که در اول بحث اشاره شد) ابتدا وظیفه دارد که عدالت و صلاحیت شاهد را احراز کند سپس شهادت او را بپذیرد؟ بنابراین عرفاً، عقلاً، قانوناً و شرعاً چنین سخنی باطل بوده و صرفا مدعایی بدون دلیل می باشد.
از طرف دیگر در صورتی که عدم احراز صلاحیت را ارجح بدانیم، مستلزم این است که بپذیریم اشخاصی که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت می کنند لزوما واجد همه شرایط مندرج در اصل 115 نمی باشند و هم چنین چون صفات و خصایص مذکور در اصل 115 حدوثی بوده شخص حتماً می بایست واجد خصلت و ویژگی هایی باشد تا مثلا صفت مدیر و مدبر بودن بر وی اطلاق بشود. بنابراین عدم احراز صلاحیت را نسبت به رد صلاحیت ترجیح می دهیم.
حاصل اینکه احراز و یا عدم احرازِ صلاحیت نامزدهای انتخاباتی توسط شورای نگهبان به معنای تایید و یا رد کسی نمی باشد و این شورا فقط وظیفه احراز و یا عدم احراز صلاحیت ها را بر عهده دارد یعنی کسانی که صلاحیت آنان اعلام می شود فقط واجد صفات مندرج در اصل 115 می باشند و لاغیر؛ فلذا ممکن است شخصی در یک دوره صلاحیت وی احراز نشود اما در دورهای بعدی شورای نگهبان صلاحیت او را احراز کند و بالعکس.
لینک کوتاه :
