بازخوانی حکم حضرت آیت الله خامنه‌ای برای اولین دوره ریاست جمهوری خاتمی
بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد و می تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم اولین دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی، پنجمین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
اشاره: بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کرده‌اند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغه‌های اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان می‌سازد و می تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد. در این بخش به بازخوانی حکم اولین دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی، پنجمین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
زمان و مکان
هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در دوم خرداد سال ۱۳۷۶ برگزار شد. این انتخابات، از چند جهت واجد اهمیتی فوق العاده بود، زیرا بر اساس آن برای نخستین بار یک رئیس جمهور می بایست از مقام «دومین شخص مملکت» پائین بیاید.
پیش از آن، بنی صدر، نخستین رئیس جمهور با رای مجلس به دلیل عدم کفایت سیاسی عزل شده بود. رئیس جمهور دوم، شهید رجائی به شهادت رسیده بود. مجلس خبرگان رهبری پس از رحلت امام خمینی(ره)، رئیس جمهور سوم، حضرت آیت الله خامنه‌ای را به رهبری برگزیدند. از این رو، برای نخستین بار بود که آقای هاشمی به عنوان رئیس جمهور چهارم باید از این مقام پائین می آمدند.
از سال ۱۳۷۳ معاون حقوقی و پارلمانی وی، عطاءالله مهاجرانی طی یک مصاحبه مطبوعاتی (ایران نیوز ۸ آبان ۱۳۷۳) خواستار تداوم حضور هاشمی در مقام ریاست‌جمهوری شد.
اما مقام معظم رهبری طی اشاره‌هائی با این تحرکات مخالفت کردند. از جمله در ۱۲ خرداد ۱۳۷۴ طی پیامی به مناسبت افتتاح مجلس پنجم فرمودند: «هم در وضع کنونی که دولت خدمتگزار... در حال انجام وظیفه است و هم در دولت بعدی که به فضل و هدایت الهی مسؤولیت اداره اجرایی کشور بر دوش شخصیت برجسته و برگزیده دیگری خواهد بود، همواره مجلس محترم باید همچون چشمی تیزبین و مغزی مصلحت شناس و سرانگشتی گره گشا عمل کند...»
با این وصف یاران هاشمی دست از کار نکشیدند. مهاجرانی، حسین مرعشی، حسن روحانی و حتی افراد نزدیک به باند «سید مهدی هاشمی» (معدوم) همانند عبدالله نوری و طاهری امام جمعه متسعفی اصفهان، طی تحرکاتی خواستار تداوم ریاست‌جمهوری آقای هاشمی شدند. آنان از جمله در مجلس کوشیدند با جمع‌آوری امضا، راهکاری برای تغییر قانون اساسی بیابد و با حذف محدودیت دو دوره پیاپی برای ریاست‌جمهوری، این منصب را برای آقای هاشمی حفظ کند. آنان حتی مجمع تشخیص مصلحت را به دخلت در امر قانون‌گذاری آن هم در سطح اصلاح قانون اساسی برای تحقق این امر فراخواندند!
«ناطق نوری» رئیس مجلس وقت، در سخنانی ضمن اشاره به نارضایتی مقام معظم رهبری از این اقدام، گفت: «حضرت آیت الله خامنه ای در پیغام افتتاحیه به مجلس پنجم فرمودند بعد از پایان دوره (دوم) ریاست جمهوری حجت الاسلام و المسلمین آقای هاشمی رفسنجانی، شخصیت برجسته دیگری مسئولیت کارها را برعهده می گیرد. این عبارت مقام معظم رهبری نشان می دهد که معظم له می خواهند چنین ذهنیتی به وجود نیاید. به نظر من با تصریح مطلب از سوی مقام معظم رهبری، دخالت در این بحث و طرح آن به مصلحت نمی باشد. در این زمینه هیچ اضطراری هم وجود ندارد که از بابت آن مجمع تشخیص مصلحت نظام درخصوص تمدید دوره ریاست جمهوری، قانون وضع کند.' (روزنامه رسالت ۱۲ شهریور ۱۳۷۵)
اما با این اوصاف تحرکات هواداران تداوم ریاست جمهوری هاشمی ادامه داشت. حسن روحانی ، از یاران نزدیک هاشمی و نائب رئیس مجلس پنجم، در جمع مردم سمنان گفت: «قانون اساسی نوکر نظام است و ارزش قانون اساسی آرای مردم است... انسان های استثنایی و شایسته در قالب قانون نمی گنجند!»
طاهری امام جمعه سابق اصفهان هم گفت: «اگر ما در مجلس خبرگان (قانون اساسی) می دانستیم شخصیتی مانند جناب عالی (هاشمی) عهده دار منصب ریاست جمهوری خواهد بود، هرگز محدودیتی را در انتخاب این مسئولیت تصویب نمی کردیم!»
عبدالله نوری هم گفت: «بنده معتقدم نباید با استناد به منع قانون اساسی در مورد تمدید دوره ریاست جمهوری آقای رفسنجانی دستهای خود را ببندیم و کشور و نظام اسلامی را از وجود چنین شخصیت ارزنده و شجاع و مدیری محروم کنیم.»
اما با مخالفت قاطع مقام معظم رهبری از حق رأی ملت، این اقدامات بی نتیجه ماند و هاشمی نیز پس از یک دوره سکوت معنا دار، با این تحرکات مخالفت کرد.
داریوش سجادی، خبرنگار اسبق روزنامه ایران نیوز که ششم آبان ماه ۱۳۷۳ با مهاجرانی گفتگو کرده و آن را دو روز بعد منتشر کرده بود، می‌گوید: «از لحظه انتشار آن دقیقاً تمامی واکنش های صورت گرفته اعم از موافقین و مخالفین با پیشنهاد تغییر قانون اساسی جهت امکان مجدد ریاست جمهوری هاشمی را پی گیری می کردم و بر اساس همین اشراف، به ضرس قاطع اعلام می کنم جناب آقای هاشمی رفسنجانی از لحظه انتشار این مصاحبه تا قبل از مخالفت صریح آیت الله خامنه ای با این پیشنهاد، با سکوتی قابل فهم! نفیاً یا اثباتاً کوچک‌ترین موضعی در سپهر علنی جامعه اتخاذ نکردند و تنها در فردای مخالفت صریح آیت الله خامنه ای بود که ایشان با یک تاخیر دو ماهه به صرافت عدم لزوم چنین تغییری در قانون اساسی افتادند.» (رجانیوز. ۱۵ بهمن ۱۳۹۰)
سرانجام با ناکام ماندن حفظ کرسی ریاست‌جمهوری برای هاشمی، انتخابات ریاست جمهوری دوره هفتم در دوم خرداد ۱۳۷۶ برگزار شد. برای این انتخابات، ۲۳۸ نفر به عنوان داوطلب ثبت نام کردند که از مهم‌ترین شخصیت‌های مطرح و مخالف در آن «حبیب الله پیمان» عضو گروهک جنبش مسلمانان مبارز بود. به علاوه خانم «اعظم طالقانی» نیز در این انتخابات داوطلب شد.
شورای نگهبان پس از بررسی پرونده داوطلبان، چهار نفر شامل آقایان محمد محمدی نیک (ری‌شهری)، رضا زواره‌ای، علی اکبر ناطق‌نوری و محمد خاتمی را واجد صلاحیت تشخیص داد.
در آستانه انتخابات آقای هاشمی و یارانش از جمله عطاءالله مهاجرانی، غلامحسین کرباسچی، عبدالله نوری و بخش‌هائی از دولت به طور رسمی به حمایت از وی پرداختند. گو اینکه آنان آقای خاتمی را یک محلل می‌دانستند تا ریاست‌جمهوری را به امانت به او بسپارند و پس از مدتی دوباره به آقای هاشمی بازگردانند. مدلی که بعدها پوتین توانست در روسیه آن را به طورت یک پروژه موفق اجرائی کند.
در این انتخابات از ۳۶ میلیون و ۵۲۵ هزار و ۵۷۴ هزار نفر واجد شرایط رای دادن، ۲۹ میلیون و ۸۶ هزار و ۶۵۶ هزار رای (بیش از ۷۹ درصد) به صندوق‌ها ریخته شد و آقای خاتمی با کسب حدود ۲۰ میلیون رای به عنوان پنجمین رییس جمهور برگزیده شد.
بدین ترتیب نظام اسلامی با حماسه پرشور مردم و میزان مشارکتی قابل توجه، یک مرحله مهم و سرنوشت سازی را برای انتقال دولت سپری کرد. اما این انتخابات از سوی رسانه‌های بیگانه و برخی از هواداران رئیس‌جمهور منتخب، به گونه وارونه تحلیل شد. آنها به جای آنکه نعمت اعتماد مردم را شکر کنند و راه خدمت به ملت مسلمان ایران را در پیش گیرند، آرای مردم را رویگردانی عمومی ملت از شعارهای اصیل انقلاب اسلامی تعبیر کردند و با شعارهائی چون ضرورت درک 'پیام دوم خرداد' کوشیدند منتقدان خود و علاقه‌مندان به انقلاب اسلامی را از صحنه حذف کنند.
تنفیذ حکم
مراسم تنفیذ حکم آقای خاتمی برای ریاست‌جمهوری در روز ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ برگزار گردید. متن این حکم به نقل از پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری به شرح زیر می آید:
«بسم‌اللَّه‌الرّحمن‌الرّحیم
امروز به برکت الطاف کریمانه پروردگار متعال و دعای حضرت ولی اللَّه اعظم (روحی‌فداه) و شایستگی و همت ملت بزرگ ایران، یک دوره دیگر از دوره‌های مسؤولیت اجرایی کشور رسماً آغاز می‌شود و شخص برگزیده دیگری زمام قوه مجریه را در فضای معنوی و سیاسی سالم و آرام و آمیخته به روح همکاری و همنواختی، به دست می‌گیرد. خدای بزرگ را سپاس می‌گویم و جبهه ستایش و خضوع بر درگاه عظمت و قدرت الهی می‌سایم که در دنیای کنونی که بیشتر ملتها یا دچار درگیریهای خونین، یا سرگرم اختلافات خودخواهانه، یا در چنگ حکام دیکتاتور، یا فریفته اغواگری‌های تبلیغات و یا دنباله رو احزاب سیاسی و رؤسای دنیا طلب آنند، ملت ایران با عزمی راسخ و برخاسته از ایمان، و با شور و همتی خیره‌کننده، یک‌بار دیگر رشد عقلانی و سیاسی خود را به صحنه آورد. انتخابات ریاست جمهوری در امنیت و نظم و آرامش کامل و با شکوهی کم نظیر برگزار شد. ملت ایران یک بار دیگر به وصیت جاودان امام کبیرش عمل کرد و به رغم تلاش حساب شده دشمنان که با ترفندهای گوناگون می‌خواستند صحنه کار و سیاست را از ملت تهی کنند و میان او با نظام انقلابی و الهی‌اش فاصله بیندازند، صحنه انتخابات را با حضور مبارک خود، سرشار از شور و شعور و اراده و انتخاب کرد.
اکنون بار دیگر مسؤولیت بزرگ ریاست جمهوری با اکثریتی قاطع بر دوش مردی روحانی و کارآزموده و انقلابی و اهل دانش و معرفت قرار یافته و یکی از تربیت‌شدگان حوزه معرفت دینی، قدرت اجرایی را در کشوری به دست گرفته است که به برکت ایمان و دین‌باوری عمیق مردمش، پرچمدار نظام دینی و مفتخر به اجرای احکام اسلامی است. این رویکرد، همچنان که نشان اعتماد ملت ایران به روحانیت متعهد است، مژده رسان این نیز هست که در حرکت سازندگی ملت ایران - که بحمداللَّه سالهاست با همکاری ملت و مسؤولان برجسته آغاز گشته است - همواره توجه به ارزشهای اصیل معنوی و پایبندی به دین و اخلاق و معنویت، رکن اساسی بوده و خواهد بود.
این‌جانب ضمن تبریک به ملت عزیز و با معرفت به شایستگی و برجستگی دانشمند متفکر، جناب حجةالاسلام آقای حاج سید محمّد خاتمی (دامت معالیه)، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. بدیهی است که تنفیذ این‌جانب همانند رأی ملت، تا زمانی است که ایشان به تعهد خود و صراط مستقیمی که تاکنون در پیش داشته‌اند - یعنی راه اسلام و احکام نورانی آن و دفاع از مستضعفان و مظلومان و ایستادگی در برابر دشمنان ستمگر و زورگو و مستکبر - پایبند باشند؛ که البته چنین خواهد بود. لازم می‌دانم جناب رئیس جمهور محترم و کسانی را که ان‌شاءاللَّه در کنار و همکار ایشان خواهند بود، به این نکته توجه دهم که خدمت به ملت عظیم‌الشأن ایران، افتخاری بزرگ و ابدی است. اجر الهی و اخروی و سرافرازی دنیوی و اخروی این مسؤولیت، آنگاه که با اخلاص و برای خدا باشد، با هیچ کار و تلاش و عبادتی قابل قیاس نیست. این فرصت ارزشمند را که مانند همه چیز جهان، گذرا و تمام شدنی است، مغتنم شمارند و به قدر همه‌ی وسع و توان خود، به این ملت عزیز و صمیمی و هوشمند خدمت کنند. حقیقت آن است که در دوره‌های متوالی ریاست جمهوری، دولتها خدمات بزرگ و حتّی بی‌سابقه‌یی نثار کشور و ملت ایران کرده‌اند که پاداش آنها را جز از خدای بزرگ نمی‌توان انتظار داشت؛ با این حال اقشار ضعیف مردم که شامل صادق‌ترین و فداکارترین یاوران انقلاب در روزهای دشوار بوده‌اند و خواهند بود، همچنان نیازمند توجه و کار و اهتمام ویژه و طولانیند. و وظیفه‌ی اهم جناب‌عالی و همکارانتان، رسیدگی و علاج‌جویی برای آنان و مجاهدت در راه استقرار عدالت اجتماعی است.
ان‌شاءاللَّه در این راه، دست قدرتمند کمک پروردگار به شما یاری خواهد رسانید و عواطف میلیونی آحاد مردم مؤمن و ظلم‌ستیز، پشتیبان صادق و صمیمی شما خواهد بود.
والسّلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته - ۱۲/۰۵/۱۳۷۶ - سیّد علی خامنه‌ای»
بررسی اجمالی
در این حکم مقام معظم رهبری ضمن ستایش پروردگار متعال، از اینکه «یک دوره دیگر از دوره‌های مسؤولیت اجرایی کشور رسماً آغاز می‌شود و شخص برگزیده دیگری زمام قوه مجریه» را به دست می‌گیرد، ابراز خشنودی شده است.
معظم له یادآور می کند که «بیشتر ملتها» گرفتار «درگیریهای خونین، اختلافات خودخواهانه، حکام دیکتاتور، یا فریفته اغواگری‌های تبلیغات و یا دنباله رو احزاب سیاسی و رؤسای دنیا طلب» هستند اما «ملت ایران» توانست با عزمی راسخ و همتی خیره‌کننده، رشد عقلانی و سیاسی خود را به صحنه آورد و برخلاف تلاش حساب شده دشمنان که می‌خواستند صحنه کار و سیاست را از ملت تهی کنند، «صحنه انتخابات را با حضور مبارک خود»، سرشار از شور و شعور و اراده و انتخاب کرد.
در ادامه این حکم نکاتی در وصف آقای خاتمی مطرح شده و همانند احکام دیگر روسای جمهوری، تنفیذ حکم وی و نصب او به ریاست جمهوری «مشروط» عنوان شده است: «این‌جانب...، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. بدیهی است که تنفیذ این‌جانب همانند رأی ملت، تا زمانی است که ایشان به تعهد خود و صراط مستقیمی که تاکنون در پیش داشته‌اند - یعنی راه اسلام و احکام نورانی آن و دفاع از مستضعفان و مظلومان و ایستادگی در برابر دشمنان ستمگر و زورگو و مستکبر - پایبند باشند؛ که البته چنین خواهد بود.»
حضرت ایت الله خامنه‌ای در ادامه به رئیس جمهور تذکر می دهند که «خدمت به ملت عظیم‌الشأن ایران، افتخاری بزرگ و ابدی است.» و در صورت اخلاص «اجر الهی و اخروی و سرافرازی دنیوی و اخروی» خواهد داشت به طوری که با هیچ کار و تلاش و عبادتی قابل قیاس نیست.
معظم له در ادامه با اشاره به احوال «اقشار ضعیف مردم» که «صادق‌ترین و فداکارترین یاوران انقلاب» در روزهای دشوارند، خواستار توجه ویژه به آنان شده و از رئیس جمهور خواسته‌اند برای «رسیدگی و علاج‌جویی برای آنان و مجاهدت در راه استقرار عدالت اجتماعی» بکوشند.
نکات تکمیلی
در مراسم تنفیذ حکم دوره نخست ریاست‌جمهوری آقای خاتمی نیز مقام معظم رهبری بیانات مبسوطی دارند که فرازی‌هایی از آن را به نقل از پایگاه اطلاع رسانی معظم له می آوریم:
«... همین انتخابات سی میلیونی، مظهر لطف پروردگار به نظام... بود. درست در همان هنگامی که بوقهای تبلیغاتی از سوی کشورهایی که مدّعی دمکراسی هستند ادّعا می‌کردند که ملت ایران از انقلاب و نظامش جدا شده... ملت در صحنه حاضر شد و به عنوان عمل به تکلیف و به وصیّت امام، انتخاباتی با این شکوه و عظمت به راه انداخت، که ما از اوّلِ انقلاب، مانند آن را خیلی نادر داشته‌ایم...»
«... گاهی حوادثی اتّفاق می‌افتد که مسؤولین کشور... از آنها به تعبیر معروفِ «از حوادث پشت پرده» اطّلاع دارند و می‌دانند که عامل آن حوادث نمی‌توانسته یک عامل معمولی و طبیعی باشد و چیزی جز عنایت الهی، پشت این قضیه نیست. ما به این قضیه معتقدیم... ما عقیده داریم که «ولینصرنّ اللَّه من ینصره.( حج: ۴۰)» چه کسی بیشتر از این ملت نصرتِ دینِ خدا کرده و در میدانهای خطر وارد شده است؟!»
«این مردم، بر هیچ کس هم منّت ندارند. احساس تکلیف می‌کنند و وارد صحنه می‌شوند. در آینده هم به خواست خدا، همین‌طور خواهد بود... این ملت، سرمایه بزرگی است و این ملت، با امام است؛ در راه امام است. الان هم محبوب‌ترین انسان در میان این ملت و در دلهای ایشان، امام بزرگوار ما، امام خمینی است. دیگران هر چه می‌خواهند بگویند. هر طور می‌خواهند تحلیل کنند. غلط است که کسی احوال خود را از دیگری بپرسد. بعضی عادت کرده‌اند که بنشینند ببینند خبر گزاریهای وابسته به صهیونیستها و مستکبرین و... درباره ایران چه می‌گویند! ... آنها ملت ما را نمی‌شناسند... می‌بینید چقدر اشتباه می‌کنند... آنها آرزوهای خودشان را بر زبان جاری می‌کنند: همان داستان «شتر و پنبه‌دانه» است!...»
«...هر حکومتی و هر دولتی که پشت سرِ خود چنین ملتی داشته باشد، باید به آینده امیدوار باشد. باید احساس قدرت کند... آنچه من به مسؤولان دولتِ آینده و رئیس جمهور عزیز... از باب تذکّر عرض می‌کنم این است که اوّلاً، همه سعی ما باید این باشد که این ملت را بشناسیم. ثانیاً، خواسته‌ها و نیازهایش را برآورده کنیم. این ملت، حقّ عظیمی بر گردن ما دارد... من در چند دوره‌ای که امام بزرگوارمان حکم ریاست جمهوری - آراءِ مردم - را تنفیذ می‌کردند، در فرمایشات ایشان نگاه کردم و دیدم به‌طور مستمر - با هر کس که طرف بوده‌اند - راجع به مردم و ملت صحبت کرده‌اند. این، همان حکمتِ امام است؛ همان چیزی است که ما هر طور نگاه و مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم این درست است، این بهتر است. بخصوص قشرهای مستضعف، قشرهای فقیر و ضُعفای مردمند که نیروهای وفادار و ماندگار انقلاب و امام و دولتهای مختلف بوده‌اند و هستند و خواهند بود.»
«...البته من سفارش کرده‌ام و سفارش و تأکید هم می‌کنم که باید تلاش شود فقر و بی‌عدالتی و تبعیض که میراث طواغیت گذشته است، در این کشور ریشه کن شود...»
«... عزیزان من! نظام اسلامی، نظام سرمایه‌داری نیست. من چهارسال قبل، در همین جا - در روز تنفیذ - همین موضوع را به حضّاری که بودند، عرض کردم و گفتم: «نظام ما، نظام سرمایه‌داری نیست...»... نظام اسلامی می‌فرماید: «بالعدل قامت السموات والارض.» (تفسیر صادفی: ذیل آیه ۷ از سوره الرّحمن.) اصل، عدالت است. البته، تولید ثروت هست. نظام اسلامی، یک جامعه فقیر نمی‌خواهد... از ثروتها استفاده می‌کند؛ علم را پیشرفت می‌دهد، منابع زیرزمینی را استخراج می‌کند، انسانها را به رشد عقلانی می‌رساند، تجارت می‌کند و صنعت راه می‌اندازد. تاریخ اسلام نشان داد که اسلام به برکت همین احکام نورانی، در یک دوره طولانی، صاحب علم و صنعت در کلّ جهان بوده است. اما جهت همه اینها، عدالت است. ثروت هست؛ اما باید عدالت در جامعه تضمین شود. برای عدالت، منتظر امام زمانیم. پیغمبران آمدند؛ همه هم برای اقامه قسط آمدند؛ «لیقوم الناس بالقسط»(حدید: ۲۵). اینها حرفهای خیلی پرمعنایی است که قرآن به ما گفته است؛ نهج البلاغه به ما گفته است و در روایات ائمّه هم هست.»
«... «و لایزالون مختلفین... و لذلک خلقهم(هود: ۱۱۹ – ۱۱۸).» مردم، دارای اختلاف در استعدادند. بحث در این نیست که یکسان باشند. بحث در این است که به قدر استعدادشان کار کنند و به قدر همّتشان تلاش کنند و همه بتوانند به قدر قدرتشان به دست بیاورند. کسی محروم نماند؛ کسی مظلوم نماند؛ کسی سرکوب شده نماند. این، آن هدف اصلی است. ما که بر سرِ کار آمدیم... برای تحقّق همین هدف بود... برای ما این مسؤولیتها جاذبه‌ای ندارد... این مسؤولیتها، فقط برای اقامه عدل، اقامه حکم اللَّه و هموار کردن راه خدا در مقابل پای مردم، ارزش و محبوبیت و جاذبه دارد... کار بیشتری از آنچه تا به حال کرده‌ایم باید انجام دهیم.»
«.... خدا را شکر می‌کنیم که انتخابات، خوب و بسیار خوش عاقبت و همراه با خرسندی عمومی مردم بود. امروز انسان احساس می‌کند که برای ملت ما و فضای عمومی کشور، مثل یک روز «عید» است و این هم، لطف پروردگار است. امیدواریم که خداوند متعال، این روز و این حادثه را فرخنده و مبارک کند و مشمول الطاف و برکات خودش قرار دهد. امیدواریم شرور را از این ملت منصرف کند...»
منبع:خبرگزاری ایرنا
لینک کوتاه :
