کد خبر: ۵۹۵۸
تاریخ انتشار: ۱۵ تير ۱۳۹۷ - ۰۸:۴۷- 06 July 2018

ساختار شورای نگهبان (اعضای شورای نگهبان)

۱ ـ اعضای شورای نگهبان

شورای نگهبان دارای ترکیب دوگانه‌ای است. این نهاد، مجموعاً ۱۲ عضو دارد که برای یک دوره شش ساله انتخاب می­شوند. نیمی از اعضای آن فقیه و نیمی دیگر حقوق­دان هستند. شرایط و نحوه تعیین فقها و حقوقدانان به شرح زیر است.

۱ ـ ۱ ـ فقهای شورای نگهبان

۱ ـ ۱ ـ ۱ ـ شرایط فقها

در قسمتی از اصل ۹۱ قانون اساسی آمده است:

«.. شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل می­گردد:

شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسایل روز. انتخاب این عده با مقام رهبری است...»

به موجب این اصل، «فقاهت»، «عدالت» و «آگاهی به مقتضیات زمان و مسایل روز»، شرایط عضویت در شورای نگهبان است.

فقه در لغت به معنای «فهمیدن» است و فقیه اصطلاحاً به کسی گفته می­شود که توانایی استنباط و استخراج احکام شرعی از منابع فقهی (کتاب خدا، سنت، عقل و اجماع) را داشته باشد. با توجه به اسلامی بودن نظام جمهوری اسلامی و ضرورت انطباق کلیه مصوبات با احکام شرعی و نیز مرجعیت فقها در بیان احکام شرعی، شرط فقاهت، منطقی است.

شرط دیگر، «عدالت» است. نوع وظایف شورای نگهبان و اهمیت آن ایجاب می­کند که اعضای این نهاد دارای یک وارستگی اخلاقی و تقوای بالایی باشند. عدالت، مخالف فسق است و عادل به کسی گفته می­شود که از هوای نفس خویش پیروی نمی­کند و در رفتار و گفتار خود مراقبت می­کند تا بر خلاف رضایت خداوند اقدام ننماید. لحاظ نمودن چنین شرطی برای کسانی که قرار است پاسدار دین و نگهبان قانون اساسی باشند، یک ضرورت انکار ناپذیر است.

سومین شرط، «آگاهی به مقتضیات زمان و مسایل روز» است. لازمه مصون ماندن از کج­اندیشی و انحراف در رأی و نظر، آگاه بودن از نیاز‌های زمان و مسایل روز است. در روایات دینی ما تأکید شده است: «کسی که نسبت به زمان خویش، آگاه باشد، مورد هجوم شبهات واقع نمی­شود.» وجود این شرط در فقهای شورای نگهبان باعث می­شود که آن‌ها با آشنایی و تسلّط به شرایط زمان و مکان و نیاز‌ها و اقتضائات جاری جامعة کنونی، نسبت به بررسی مصوبات مجلس شورای اسلامی اقدام کنند.

بدین ترتیب، کسانی که از حیث علمی در درجه فقاهت بوده و از مسایل و نیاز‌های روز آگاهی داشته و از حیث اخلاقی نیز در مرتبه عدالت قرار دارند، وظیفه صیانت و پاسداری از شرع و قانون اساسی را برعهده دارند.

۲ ـ ۱ ـ ۱ ـ نحوه تعیین، عزل و استعفای فقها

به موجب اصل ۹۱ قانون اساسی، انتخاب فقهای شورای نگهبان با مقام رهبری است. مقام رهبری، از میان فقیهان، کسانی را که واجد شایستگی و شرایط لازم برای عضویت در شورای نگهبان باشند، به این سِمَت منصوب می­کند. علاوه بر اصل ۹۱، بند (۶) اصل ۱۱۰ نیز «نصب، عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان» را جزء وظایف و اختیارات رهبری دانسته است. بدین ترتیب، هرگاه یکی از اعضای فقیه شورای نگهبان نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد، مقام رهبری می­تواند وی را بر کنار کند. همچنین اگر عضوی از فقها از سِمَت خود استعفا دهد، پذیرش استعفای وی با مقام رهبری می­باشد.

۲ ـ ۱ ـ حقوق­دانان شورای نگهبان

۱ ـ ۲ ـ ۱ ـ شرایط حقوق­دانان

در بخش دیگری از اصل ۹۱، در مورد شرایط عضویت حقوق­دانان در شورای نگهبان چنین آمده است:

«.. شش نفر حقوق­دان در رشته‌­های مختلف حقوقی، از میان حقوق­دانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی می­شوند و با رأی مجلس انتخاب می­گردند.»

در این عبارت نیز به شرایط نیمی دیگر از اعضای شورای نگهبان و نحوه تعیین آنان اشاره شده است و تأکید دارد که این گروه باید «حقوق­دان» باشند. حقوق در یک معنا دانشی است که قوانین و مقررات موضوعه را تحلیل و بررسی می­کند به کسی که از این دانش برخوردار باشد، حقوق­دان گفته می‌شود.

حقوق­دانان شورای نگهبان باید مسلمان باشند. اسلام، اعتراف به وحدانیت خدا، رسالت حضرت محمد (ص) و معاد بوده و از لوازم آن، پایبندی عملی به احکام اسلام است.

۲ ـ ۲ ـ ۱ ـ نحوه تعیین، عزل و استعفای حقوق دانان

قانون اساسی در مورد نحوه تعیین حقوق­دانان، مراحل زیر را پیش­بینی کرده است:

الف- معرفی از سوی رئیس قوه قضاییه؛ در مرحله اول، رئیس قوه قضاییه تعدادی از حقوق­دانان واجد شرایط را به مجلس معرفی خواهد کرد و از آنجا که قوه قضاییه بیشترین ارتباط و شناخت را نسبت به جامعه حقوقی کشور دارد، از این­رو، واگذاری این مسئولیت به رئیس دستگاه قضایی، منطقی به نظر می‌رسد.

ب- انتخاب توسط مجلس شورای اسلامی؛ از متن اصل ۹۱ قانون اساسی در این مورد چنین بر می­‌آید که تعداد حقوق­دانانی که رئیس قوه قضاییه به مجلس معرفی می­کند، باید بیش از تعداد افراد مورد نیاز باشند. عبارت «از میان حقوق­دانان» و نیز عبارت «انتخاب می­شوند»، همین مطلب را می­رساند. به عبارت دیگر، اگر تعداد افراد معرفی شده برابر با تعداد افراد مورد نیاز باشند، دیگر عمل مجلس، انتخاب از میان اشخاص معرفی شده نخواهد بود. گفتنی است قانون اساسی در مورد تعداد افراد معرفی شده، عدد خاصی را ذکر نکرده است.

سؤالی که ممکن است به ذهن خطور کند، این است که آیا حقوق­دانان شورای نگهبان نیز قابل عزل هستند؟ در این صورت کدام مرجع حق عزل آنان را دارد؟ سؤال دیگر این‏ است که آیا حقوق­دانان می‏توانند از سِمَت خود استعفا دهند؟ در این صورت پذیرش استعفای آنان با کیست؟

هر چند قانون اساسی در بند (۶) اصل ۱۱۰، مسئله عزل و استعفای فقهای شورای نگهبان را مطرح نموده است، ولی در مورد حقوق­دانان سکوت کرده است. با این وجود، مادة ۷ آیین­‌نامه داخلی شورای نگهبان صرفاً به موضوع استعفای اعضای حقوق­دان شورای نگهبان اشاره و بیان داشته است:

«استعفای اعضای شورا باید کتباً به دبیر شورا اعلام شود. دبیر شورا استعفانامه را در اولین جلسة شورا قرائت می‌کند. چنان ­چه ظرف یک هفته از تاریخ قرائت، استعفا مسترد نشد، استعفانامه عضو فقیه به مقام معظم رهبری و استعفانامه عضو حقوق­دان به رؤسای قوة قضاییه و قوة مقننه اعلام می‌گردد.»



۳ ـ ۱ ـ مدت عضویت در شورای نگهبان

براساس اصل ۹۲ قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‏شوند؛ در حالی که دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهارساله است. این تدبیر موجب شده است که در هر دوره جدید قانون­گذاری مجلس، شورایی با سابقه و با تجربه‏ای کافی در کنار آن، به انجام وظیفه مشغول باشد. علاوه بر آن، با توجه به این‏که بعد از گذران یک دوره دوازده ساله که کشور سه مجلس قانون­گذاری و دو شورای نگهبان را تجربه خواهد کرد و دوران انجام وظیفه هر دو همزمان به پایان خواهد رسید، باز هم تمهیداتی در قانون اساسی اندیشیده شده تا تجربه و سابقه بر نوگرایی ترجیح داده شده است.

نخست آن­که نصف اعضای حقوق­دان و فقیه شورای نگهبان در اولین دوره، پس از سپری شدن سه سال، به قید قرعه تعویض خواهند شد. به این ترتیب، اعضای جدید، از توان و تجربه شش عضو سابق شورا استفاده خواهند کرد. ذیل اصل ۹۲ قانون اساسی در این خصوص مقرر می‏دارد:

«.. ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‏یابند و اعضای تازه‏ای به جای آن‏ها انتخاب می‏شوند».

دوم آن که حضور اعضای سابق در شورای جدید مجاز است.

آیین‌‏نامه داخلی شورای نگهبان برای جلوگیری از فترت در کار شورای نگهبان در ماده ۶ مقرر می‏دارد:

«دبیر شورا ۴۰ روز قبل از پایان مدت عضویت اعضایی که عضویتشان در شرف انقضا است، طی نامه‌ای مراتب را در مورد فقها به مقام معظم رهبری و در مورد حقوق­دانان به رئیس قوة قضاییه اعلام می‌نماید.»
آخرین اخبار

توییت دکتر طحان نظیف درباره شهادت حضرت زهرا؛ این انقلاب، ادامه فریاد ‎فاطمه است

گزارش تصویری حضور دکتر پروین در مراسم بزرگداشت سالروز تصویب قانون اساسی و اختتامیه رویداد مردم‌مدار

دکتر پروین: قانون اساسی نیازمند معرفی و تبیین در عرصه‌های داخلی و خارجی است

گزارش تصویری جلسه شورای نگهبان ۱۴ آذر ۱۴۰۳

آیت‌الله جنتی: حضرت زهرا (س) عالی‌ترین مجاهد عرصه جهاد تبیین بودند/ ضرورت انجام تلاش حداکثری برای تبیین قانون اساسی

آیت‌الله اعرافی: «قانون اساسی» کلان‌نظریه‌ای برای حل دوگانه‌های متناقض‌نمای تاریخی جهان اسلام است

گزارش تصویری نشست مقدماتی «همایش ملی حقوق ملت و آزادی مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای»

رحیمی: پژوهشکده شورای نگهبان به دنبال تبیین و ترویج قانون اساسی است/ اسحاقی: عمل به قانون اساسی علاج دردهای کشور است

دکتر کدخدایی: قانون اساسی ایران سند حقوق بشر اسلامی است/ اندیشه‌های مقام معظم رهبری در زمینه حقوق ملت و آزادی‌های مشروع نیازمند پردازش و تبیین است

دکتر پروین: قانون اساسی جمهوری اسلامی از مترقی‌ترین قوانین و سند وحدت و همبستگی ملت ایران است

پربازدید ها

جهاد مالی در دفاع از سرزمین‌های اسلامی معقول و مشروع است

بیانیه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران به معنای حرکت آنها در خط صهیونیست‌هاست

گزارش تصویری حضور دکتر طحان‌نظیف در دانشگاه آزاد اسلامی کرج

سخنگوی شورای نگهبان در جمع دانشجویان کرجی: پیشرفت کشور با نقش‌آفرینی جوانان امکان‌پذیر است

نشست علمی «حمایت از مستضعفان جهان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»

پیام مهم آیت‌الله اعرافی به مناسبت فاطمیه

سومین دوره آزمون ملی قانون اساسی برگزار می‌شود

اعضای هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات‌‌های میان‌دوره‌ای مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی انتخاب شدند/ برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس فقط در تبریز

برگزاری نشست علمی«لایحه بودجه ۱۴۰۴ و پی‌ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه» در پژوهشکده شورای نگهبان

آزمون ملی قانون اساسی چیست؟