به مناسبت سالروز درگذشت عضو فقید شورای نگهبان
" فقیه بصیر"؛ نگاهی به زندگی مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی
آیت الله هاشمی شاهرودی عضو فقید شورای نگهبان سال‌ها در مناصب مهم به مردم و نظام اسلامی خدمت کرده و کارنامه درخشانی از خود به یادگار گذاشتند.
مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی عضو فقهای شورای نگهبان و رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام روز سوم دی ماه سال 1397 بعد از یک دوره بیماری، دعوت حق را لبیک گفت.
رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیت برای مرحوم هاشمی شاهرودی فرمودند: ایشان استادی بزرگ در حوزه علمیه قم و کارگزاری باوفا در مهمترین تشکیلات نظام جمهوری اسلامی، عضو مؤثری در شورای نگهبان و رئیس موفّقی در مجمع تشخیص مصلحت بودند و آثار و برکات علمی بسیاری از خود بر جای نهادند. ایشان همچنین برادر سه شهید و از یاران و شاگردان و همراهان شهید نام‌آور و بزرگوار سید محمدباقر صدر بود.
در این گزارش نگاهی به تاریخچه زندگی ایشان و حضورشان در مسئولیت های مهم داریم:
مرحوم آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی در سال 1327 در نجف به دنیا آمد. پدر ایشان آیت‌الله سید علی هاشمی شاهرودی از شاگردان آیت‌الله‌العظمی خویی و مادر ایشان نیز دختر مرحوم آیت‌اللّه سید على مددى موسوى قائینى از علمای بزرگ خراسان بود.
ایشان تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. از اولین اساتید وی در دروس دینی، حجت الاسلام والمسلمین شیخ هادی سیستانی بود. آیت‌الله شاهرودی بعد از ورود به مدرسه علمیه "منتدی النشر" و فراگیری علوم دینی در سن 14سالگی به‌دست مبارک آیت‌الله العظمی خویی معمم شد.
از مرحوم شیخ هادی سیستانی نقل شده است که زمانی که آیت الله خویی عمامه بر سر ایشان می گذاشت، چشمانش پر از اشک شد. سپس لبخندی زد. پرسیدم آقا! آن اشک چه بود و این لبخند چیست؟ آیت‌الله خوئی فرمود: وقتی او را در این هیئت دیدم به یاد مرحوم پدرش افتادم و آرزوهایی که برای او داشتم که این منبر درس - اشاره به منبر محل درسش کرد - برای او باشد، سپس بلافاصله با خود گفتم این منبر درس از آن پسرش خواهد شد ان‌شاءالله، از این رو خوشحال شدم و خندیدم».
مرحوم هاشمی شاهرودی بعد از فراگیری دروس ابتدایی حوزه، به تحصیل خارج فقه و اصول از محضر اساتید مطرح حوزه نجف پرداخت که از آنها می‌توان به امام خمینی، آیت‌الله العظمی خویی و شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر اشاره کرد.
میان اساتید آن مرحوم، ارتباط وی با شهید صدر بیش از دیگران بود و او را در زمره اصحاب نزدیک آن مرجع شهید قرار داد.
شهید صدر در نامه‌ای به یکی از شاگردانش درباره مرحوم شاهرودی گفته بود "آقای هاشمی رشد علمی شگفت‌انگیز و نبوغ‌آمیزی دارد". و درباره رابطه علمی میان خود و شاگرد گفته بود "آقای هاشمی (شاهرودی) به‌عنوان وجود من است".
به‌دلیل همین نبوغ و استعداد مرحوم هاشمی شاهرودی بود که قبل از رسیدن به سی‌سالگی از استادش شهید صدر سید محمدباقر صدر اجازه اجتهاد دریافت کرد و متن آن بدین شرح است:
"بسم الله الرحمن الرحیم
والحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام على اشرف خلقه محمد و آله الطاهرین، و بعد: فرزند گرانقدر ما حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخشی از عمر خود را صرف تحصیل فقه و اصول و علوم شریعت کرد و با تأیید و تسدید خداوند سبحانه و تعالی به درجه اجتهاد رسید و الحمد لله رب العالمین او امروز از مجتهدانی است که امید اسلام و مسلمین به آنان بسته است. او در همه امور حسبیه از این‌جانب وکالت دارد و نظر او نظر من است، عموم مؤمنین و مقلدین و همچنین وکلای این‌جانب مجاز و مأذونند که حقوق شرعیه‌ای را که به این‌جانب می‌رسانند به ایشان برسانند. از خداوند سبحان مسئلت دارم که ایشان را چون ذخیره‌ای برای شریعت اسلام حفظ فرماید و السلام علیه و رحمة الله وبرکاته".
ایشان همچنین در سنین جوانی در درس حضرت امام خمینی در بحث ولایت فقیه هم حاضر می‌شدند و حتی با امام راحل سؤال و جواب هم می‌کردند و از مستشکلین درس امام خمینی در نجف بودند.
در زمان حضور در نجف، آیت‌الله هاشمی شاهرودی از سوی شهید صدر برای نظارت بر امتحانات طلاب حوزه انتخاب شد و همزمان در مسجد هندی نجف برای طلاب به تدریس خارج فقه اشتغال داشت.
با شروع نهضت اسلامی به‌رهبری امام خمینی از 15 خرداد 1342، حوزه علمیه نجف نیز به‌دلیل حضور مراجع و علمای برجسته در آنجا به یکی از کانون‌های مبارزه علیه رژیم پهلوی تبدیل شد. آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی نیز از این رهگذر با اندیشه‌های امام آشنا شد و یکی از واسطه های بین امام و شهید صدر بودند. اولین واسطه مرحوم سید احمد خمینی بود که رابطه خویشاوندی با خاندان صدر هم داشت و واسطه دوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی که نظریات شهید صدر درباره امور مهم مربوط به امت اسلام از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف، اخراج، دستگیری و اعدام علما و اقدامات صدام علیه مراسمات مذهبی شیعیان را به امام راحل منتقل می‌کرد.
مرحوم شاهرودی در گفتگویی درباره ارتباط برقرار کردن بین امام و شهید صدر می گویند: " من خیلی تمایل داشتم كه این تقارب هر چه بیشتر بین این دو نفر انجام شود. این از اول به دل من افتاده بود كه این نزدیكی به نفع هر دو بزرگوار است، هم به نفع امام (ره) و هم به نفع ایشان(شهید صدر) در عراق."
مبارزات آیت‌الله شاهرودی با رژیم بعث و حکومت پهلوی، در سال 1352 موجب شد تا عوامل صدام با هجوم به حوزه نجف، ایشان را به‌همراه جمعی دیگر از فضلای حوزه دستگیر و در شعبه 5 اداره امنیت عمومی بازجویی کردند و مورد انواع شکنجه‌های جسمی و روحی قرار گرفتند.
ایشان درباره دستگیری شان از سو رژیم بعثی در مصاحبه ای می گویند: " از نجف ما را گرفتند و بردند در بغداد و خلاصه یك چله را آنجا بودیم. آنجا من می فهمیدم كه اینها چه جرثومه های فسادی هستند. به همین دلیل به آقای صدر گفتم اینها شما را نمی گذارند و بالاخره آماج اصلیشان، رأس این جریانات، یعنی خود شماست. و لذا به محض اینكه این مسئله شروع شد، من سریع رفتم. خود ایشان هم گفتند سریع برو تا بعد با تماسهایی كه می گیریم ببینیم چطور می توانم بیایم. خود ایشان هم بی میل نبودند، چون اوضاع واقعا خطرناك بود."
ایشان پس از آزادی از بازداشت، یک بار به نمایندگی از شهید صدر به «کنفرانس بانک اسلامی» در جده رفت که نظرات اقتصادی مطرح‌شده از سوی او مورد توجه مقامات سعودی‌عربستان و سایر نمایندگان کشورهای اسلامی قرار گرفت.
با پیروزی انقلاب اسلامی، تظاهرات گسترده‌ای در شهرهای عراق خصوصاً در نجف اشرف در تأیید انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی برگزار شد. رژیم صدام و مأموران امنیتی آن جست‌وجوی گسترده‌ای را برای دستگیری علمای مبارز نجف از جمله مرحوم هاشمی شاهرودی آغاز کردند. وی با درخواست شهید صدر از عراق خارج شد و پس از رفتن به کویت، از آنجا به ایران مهاجرت کرد. در پی ناکامی دستگاه‌های امنیتی از دستگیری وی، رژیم صدام سه برادر ایشان را دستگیر و اعدام کرد و حتی پیکر آنها نیز به دست خانواده‌شان نرسید. آیت‌الله شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام خمینی رفت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و امام خمینی را به‌عهده گرفت و نماینده علی‌الاطلاق شهید صدر در ایران شدند.
آیت الله کعبی از اعضای جامعه مدرسین به نقل از آیت الله شاهرودی نقل کرده است: ایشان می‌فرمودند هر تعداد مشخصی که از جلسات ولایت فقیه امام می‌گذشت، آن تعداد جلسات از نوار پیاده و تبدیل به یک جزوه می‌شد و به آقایانی که سر درس حاضر می‌شدند داده می‌شد؛ اما من علاوه بر آن، درس ولایت فقیه امام را می‌نوشتم و نوشته‌ام را تقدیم شهید صدر می‌کردم و شهید سیدمحمدباقر صدر بعد از خواندن تعدادی از این نوشته‌ها و تقریرات، تأکید ویژ‌ه‌ای کردند که این درس امام در مورد ولایت فقیه بسیار متفاوت با درس‌‌های ولایت فقیه دیگری است که تاکنون در حوزه‌ها توسط آدم‌‌های بزرگ تدوین شده یا درس داده شده و درس ولایت فقیه امام رویکرد حکومتی دارد و از دل این ولایت فقیه می‌شود ثمره‌ی حکومت و اقامه‌ی حکومت اسلامی و تحقق حاکمیت اسلامی را فهمید. شهید صدر تأکید مجدانه‌ای داشتند که ایشان جزوات امام راحل را و درس ولایت فقیه امام راحل را به شکل ویژه دنبال بکند.
با شروع جنگ تحمیلی و فشار صدام بر شیعیان و مردم عراق، امام خمینی مأموریتی به آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر پیگیری امور عراق دادند. در سال 1361 رئیس‌جمهور وقت با پیگیری و استفاده از ظرفیت روحانیت مبارز عراق به‌خصوص آیت‌الله سید محمدباقر حکیم و آیت‌الله هاشمی‌شاهرودی با تنظیم اساسنامه‌ای تشکل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را راه‌اندازی کردند.
آیت‌الله شاهرودی درباره تأسیس مجلس اعلای عراق و نقش آیت‌الله خامنه‌ای در تأسیس این مجلس گفته بود "آیت‌الله خامنه‌ای که خدا حفظشان کند، از طرف حضرت امام مسئول شده بودند بحث عراق را دنبال کنند. گمانم اوایل ریاست جمهوری ایشان بود. اعضای «جماعة العلما» همه از نجفی‌ها بودند. کربلایی‌ها هم مستقلاً برای خود جماعت‌هایی را راه انداخته بودند و بیشتر با آقای منتظری و سید مهدی هاشمی سروکار داشتند. آقا دیدند این شیوه مناسبی نیست و پیشنهاد کردند مجلسی به‌نام مجلس اعلا تشکیل شود. جنگ هم شروع شده بود و ضرورت ایجاب می‌کرد که یک مجلس درست و حسابی تشکیل شود که همه اینها را در خود جمع کند.
در واقع پیشنهاد مجلس اعلا را ایشان دادند و از همه ما که بیشترمان در قم بودیم دعوت کردند، به بنده هم مستقیم زنگ زدند. تا قبل از آن با ایشان سلام و علیک داشتیم، ولی نه زیاد. یکی‌یکی افراد را دعوت کردند و خدمتشان رفتیم. از بعضی آقایان کربلایی هم دعوت کرده بودند. شیخ دیگری هم بود که فوت کرده است. او هم عده‌ای از کربلایی‌ها را تحت عنوان «العمل الاسلامی» جمع کرده بود. مقام معظم رهبری همه را در مجلس اعلا جمع کرد و در اولین جلسه بحث‌های مفصلی هم شد، بعضی‌ها موافق و برخی مخالف بودند. ایشان گفت که "من از طرف امام مسئول هستم". خلاصه ایشان این تشکیلات را ایجاد و اساسنامه‌ای را تنظیم کرد و از ما خواست بنشینیم و در باره آن بحث و آن را تنظیم و تکمیل کنیم و خدمت ایشان بدهیم. ما هم این کار را کردیم. البته آقای حکیم محور بود. دو سه نفر کربلائی و بقیه نجفی بودند. بنا شد یکی از عالمان اهل‌سنت هم باشد که از اهالی کرد دعوت شد".
مرحوم هاشمی شاهرودی عضو هیئت مؤسس و اولین رئیس مجلس اعلا بود که پس از چندی، با ریاست شهید حکیم به‌مدت مدیدی به‌عنوان سخنگوی این مجلس ایفای نقش مؤثر داشت. برگزاری کنفرانس «جنایات صدام» از مهمترین حرکت‌های مجلس اعلای عراق در دهه 60 بود.
آیت‌الله هاشمی شاهرودی در طول 7 دهه حیات مبارکش، فعالیت‌های علمی و سیاسی مختلفی داشتند. از جمله فعالیت‌های علمی وی می‌توان به عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، شورای عالی سیاستگذاری حوزه، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مجمع تقریب مذاهب اسلامی و ریاست مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی اشاره کرد.
رهبر انقلاب در بخشی از حکم شان در دوم بهمن ۶۹ برای ریاست موسسه دائره المعارف فقه اسلامی خطاب به آقای شاهرودی می‌نویسند: «جنابعالی را که چهره درخشانی در علم و عمل بوده و به حمدالله از مقام والایی در فقه و علوم مرتبط به آن برخوردارید، برای انجام این اقدام بزرگ، شایسته دانسته، مسوولیت ایجاد و اداره موسسه‌ای برای تهیه دایره‌المعارف را به جنابعالی محول میکنم.»
در تاریخ 1371/10/8، آیت‌الله خامنه‌ای هیئتی از علما از جمله مرحوم هاشمی شاهرودی را به‌منظور بررسی موضوعات و مسائل جدید فقهی و تهیه پاسخ فقهی عالمانه و محققانه به مسائلی که وضع کنونی جهان و پیشرفتهای علمی نو، برای فرد و جامعه مسلمان مطرح می‌سازد، منصوب فرمودند.
وی علاوه بر فعالیت‌های علمی در دو دوره متوالی به‌مدت 10 سال ریاست قوه قضاییه را از سال 78 الی 88 به‌عهده داشت. این قوه در زمان ریاست آیت‌الله هاشمی شاهرودی شاهد برخی تحولات ریشه‌ای بود از جمله می‌توان به اصلاح برخی قوانین و تدوین قانون جدید مجازات اسلامی، اعمال سیاست زندان‌زدایی، کیفرزدایی از قوانین، افزایش چشمگیر وکلای دادگستری، گسترش روابط میان قوای قضائیه کشورهای اسلامی اشاره کرد.
از دیگر مسئولیت های مهم مرحوم هاشمی شاهرودی عضویت در جمع فقهای شورای نگهبان بود. ایشان در دو بازه پیش از ریاست قوه قضاییه و پس از آن، به عضویت در جمع فقهای شورا درآمدند. اولین بار رهبر انقلاب در اسفندماه سال 73 ایشان را به عضویت فقهای شورای نگهبان درآورد. رهبر انقلاب در حکم انتصاب تعابیر بسیار والایی درباره مرحوم هاشمی شاهرودی بکار بردند که به این شرح است: " فقیه بصیر و محقق آقای حاج‌سیدمحمود هاشمی‌دامت معالیه، با توجه به مفاد اصل نود و یکم قانون اساسی در مورد شورای نگهبان و از آنرو که جناب آقای محمدی‌گیلانی از اعضای با سابقه و برجسته فقهای شورای نگهبان، پس از قبول مسئولیت در قوه قضائیه درخواست کناره‌گیری از عضویت در شورای مزبور نموده‌اند؛ جنابعالی را به عنوان عضو شورای نگهبان منصوب میکنم.
با آگاهی از مراتب دانش و بینش و دقت و روشن‌نگری آن جناب، امید آن دارم که حضور شما در شورای مزبور و در کنار دیگر اعضای عالم و بزرگوار آن، موجب کمال بیشتر آن خواهد شد."
اولین دوره مسئولیت ایشان در شورای نگهبان تا ۲۳ مرداد ۷۸، همزمان با ریاست بر قوه قضائیه ادامه داشت. بعد از پایان مسئولیت مرحوم شاهرودی در قوه قضائیه نیز، در مردادماه 88 ایشان مجدداً از سوی رهبر انقلاب، به عضویت این نهاد انقلابی درآمدند.
از جمله نوآوری های مرحوم شاهرودی در شورای نگهبان پیشنهاد تشکیل مراکز تحقیقاتی شورا بود که به انجام رسید.
دکتر کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان در مصاحبه ای سال گذشته درباره نقش آیت الله شاهرودی در شورای نگهبان اظهار می دارد: ویژگی ایشان این بود که مباحث فقهی را با موضوعات و مشکلات امروز جامعه انطباق می‌دادند و اینگونه نبود که مباحث فقهی و اصول و قواعد فقهی را در همان ظرف چند قرن پیش بررسی کنند. این ویژگی به آن دلیل بود که ایشان با جهان اسلام و محیط بین‌المللی آشنا بود و معتقد بود که دین اسلام برای حل مشکلات است و اسلام می‌تواند مشکلات امروز جامعه را حل کند.
وی درباره موضع آیت الله شاهرودی در فتنه 88 نیز می گوید: یکی از اتفاقات مهمی که شورای نگهبان با آن مواجه شد، فتنه سال 88 است. کاندیداهای غیرپیروز انتخابات ریاست‌جمهوری نسبت به نتیجه انتخابات معترض بودند و برخی از آنان این شورا را مورد حمله قرار می‌دادند. آن زمان آیت‌الله هاشمی شاهرودی رئیس قوه قضائیه بودند. ایشان در جریان فتنه اقدامات مهم و اثرگذاری انجام دادند، از جمله اینکه برخوردهایی با اقدامات فتنه‌گران انجام دادند که این برخوردها به روشن شدن حقیقت ماجرا کمک کرد. در واقع اقدامات ایشان، کمک زیادی به شورای نگهبان که از سوی افراد و گروه‌های مختلف مورد حمله و تعرض بود، کرد.
انتهای پیام/
لینک کوتاه :
