آرمان آزادیخواهان از زمان مشروطیت

آقای علیزاده! جایگاه شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی چگونه شکل گرفت و هدف اندیشمندان حاضردر مجلس خبرگان قانون اساسی از تاسیس چنین نهادی تامین چه کارکردهایی چه بود؟

بسم‌الله الرحمن الرحیم؛ شورای نگهبان نهاد مهمی است که به موجب قانون اساسی وظیفه بررسی مصوبات و تشخیص عدم مغایرت آنها با شرع مقدس اسلام و قانون اساسی، را بر عهده دارد. در واقع هدف این نهاد، نگهبانی از تداوم حرکت نظام در مسیر اسلامیت است. بنابراین ضامن مشروعیت نظام است. این نهاد تاسیس شده است تا پشرفت نظام در مسیر اسلام و مطابق با قانون اساسی باشد. بنابراین نهاد بسیار مهمی است و منزلت بالایی دارد. به گونه‌ای که در قانون اساسی تصریح شده است که مجلس شورای اسلامی بدون شورای نگهبان اعتبار ندارد. در حالی که مجلس در میان قوای سه‌گانه جایگاه رفیعی دارد و استقلال آن مورد تاکید قانون اساسی است بدون وجود شورای نگهبان اعتباری ندارد. 


اندیشه تاسیس این نهاد چگونه در ایران شکل گرفت ؟

ایده تاسیس چنین نهادی از سوی آزادیخواهان و متدینانی مطرح شد که در انقلاب مشروطیت فعال بودند؛ آرمان آزادیخواهان این بود که نهادی تاسیس شود تا تصویب قوانین در چهارچوب شرع مقدس صورت گیرد. وقتی این آرمان در ابتدای امر در قانون اساسی مشروطیت نیامد با اصرار آزادیخواهان و متدینان در اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطیت تصریح شد که باید 5نفر از مجتهدان تراز اول بر امر تصویب قوانین نظارت کنند.
در واقع خواست ملت و آزادیخواهان ایران از زمانی که نظام پارلمانی در کشور پدید آمد این بود که مجلس باید قوانین را براساس اسلام تصویب کنند و برای همین تاسیس نهادی مانند شورای نگهبان را آرزو می‌کردند. 


آیا تجربه تاسیس چنین نهادی در نظام‌های سیاسی دیگر کشورها وجود دارد؟

بله در اغلب کشورها نهادی که معمولا «دادگاه قانون اساسی» نامیده می‌شود وظایفی مشابه شورای نگهبان دارند. البته ممکن است وظایف آنان اندک تفاوتهایی با شورای نگهبان داشته باشند اما هدف تاسیس چنین نهادهایی حفظ قانون اساسی است. در برخی کشورها اگر یکی از مقامات مملکتی نسبت به تصویب قانونی شکایت داشته باشد و آن را مغایر با قانون اساسی تشخیص دهد به دادگاه قانون اساسی شکایت می‌کند یعنی دادگاه قانون اساسی باید منتظر طرح شکایتی باشد تا بتواند اعلام نظر بکند. از این رو در این کشورها این نهاد در مقام رسیدگی به دعاوی و مانند محاکم قضائی عمل می‌کنند و صدور حکم می‌کنند و قانونی را که مغایر با قانون اساسی تشخیص داده‌اند لغو می‌کنند.
دادگاههای قانون اساسی در برخی از کشورها بر امر انتخابات نیز نظارت دارند و درباره صلاحیت نامزدهای ریاست‌جمهوری و احزابی که در انتخابات فعالیت می‌کنند، اظهار نظر می کنند و همچنین پاسخگوی شکایاتی هستند که ممکن است درباره روند برگزاری انتخابات طرح شود. 


ما گاه شاهد بوده‌ایم که بین مجالس ادوار پیشین بین مجلس و شورای نگهبان مباحثی پیش‌ می‌آمد، هم‌اکنون بیش از سه سال از عمر مجلس هفتم‌ می‌گذرد و می‌توانیم درباره عملکرد آن اظهار نظر کنیم تعامل مجلس هفتم و شورای نگهبان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تعامل مجلس هفتم با شورای نگهبان خوب است و به آن معنا تنشی بین مجلس و شورای نگهبان وجود نداشته است و هر دستگاهی به وظایف قانونی خود عمل می‌کند. مجلس قوانینی را تصویب می‌کند و به شورا ارسال می‌کند شورا هم درباره آنها نظر می‌دهد و در مواردی که شورا ایراد و اشکالی بر مصوبات مجلس دارد مجلس سعی دارد نظر شورا را تامین کند. در مواردی هم که نمایندگان بنا بر مصلحتی بر نظر خود اصرار داشته باشند و مصلحت را در آن می‌بینند که ایرادات مورد نظر شورا در مصوبه باقی بماند، طبق قانون اساسی مصوبه خود را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می‌کنند.
البته نمایندگان در مواردی هم نظرات و انتقاداتی دارند که ابراز آنها امری طبیعی است. 


آقای علیزاده به مساله انتقاد از شورا اشاره کردید؛ گاه شاهدیم که به ویژه در ایام برگزاری انتخابات جریانهای سیاسی بسبت به شورا گلایه‌ها و انتقادهایی دارند طرح این گلایه‌ها را تا چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به نظر من طرح این انتقادها هم امری طبیعی است و شورا از آنها استقبال می‌کند. بالاخره وقتی صلاحیت نامزد یک حزب یا جریان سیاسی، احراز نمی‌شود، طبعا آنها ناراحت می‌شوند و سعی می‌کنند برای منزه کردن گروه، حزب و نامزد خود اظهار نظر کنند. در مواردی هم با این اظهار نظرها و انتقادها جایگاه شورای نگهبان را زیر سوال می‌برند. بالاخره وجود شورای نگهبان برکت برای نظام جمهوری اسلامی و ضامن صیانت از قانون اساسی و آرای مردم است و نباید انتقادها به تضعیف اساس این نهاد بینجامد. 


شما جزو باسابقه‌ترین اعضای شورا بوده‌اید که سالهای زیادی در این نهاد خدمت کرده‌اید شاخص‌ترین اقدام این نهاد را در طول خدمت خود کدام مورد می‌دانید؟

من درباره شاخص‌ترین اقدام تامل نکرده‌ام از آن گذشته فعالیت شورا یک روند مداوم است بنده نسبت به آقایان حقوقدانان عضو شورا سابقه بیشتری دارم و برای ارائه نظر مشورتی گاه در کمیسیون‌های تخصصی مجلس حضور می‌یابم؛ یا درجلسات مجمع تشخیص مصلحت شرکت می‌کنم؛ بارها دیده‌ام که صاحب نظران و کارشناسان نظرات شورا و عمق و کیفیت ارزیابی های شورا را تحسین کرده‌اند. البته اینها اغلب ناظر بر مسائلی است که جنبه‌های سیاسی کمتری دارد. بالاخره در موارد سیاسی ممکن است نظر شورا مطابق فکر و نظر برخی گروهها و اشخاص نباشد. اما در مسائلی که کمتر سیاسی هستند اظهارنظر‌های تحسین‌آمیز بسیاری بیان می‌شود.
فعالیت شورا هم به دلیل نوع کار که کار بررسی قوانین جدید و ناظر بر رفع مسائل و مشکلات روز جامعه را شامل می‌شود، در عین کارشناسی بودن و علمی بودن بسیارنشاط آور است. 


آقای علیزاده طی این سالها کیفیت فعالیت شورا چقدر ارتقاء یافته است؟

ببینید بنیان شورای نگهبان در قانون اساسی و براساس دیدگاههای حضرت‌امام(ره) به گونه‌ای ریخته شده است که رکنی استوار است و از ابتدا اظهارنظرهای آن اصولی و بر مبنای نظرات عمیق فقهی و حقوقی بوده است. البته هر دستگاهی با گذشت زمان می‌تواند تعالی بیابد. یا اینکه اموری حادث شود که لازم باشد شورای نگهبان برای پاسخگویی با آن امور فعالیت خود را گسترش ببخشد. به همین دلیل بود که با تاسیس مرکز تحقیقات در تهران و مرکز مشورتی فقهی در قم و نیز امکانات بیشتر برای نظارت بر انتخابات سعی شد شورای نگهبان توانمندی‌های ‌خود را برای ایفا وظایف خود در شرایط جدید بالا ببرد. در ابتدا این دستگاهها پایه‌ریزی نشده بود ولی به مرور نیاز آن احساس شد.

از اینکه این فرصت را برای گفتگو اختصاص داید متشکریم.
من هم از شما متشکرم.